Μια βραδιά αφιερωμένη στον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον ελληνικό υπερρεαλισμό διοργανώνεται στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Τσιμισκή 11, Θεσσαλονίκη), την Παρασκευή 9 Μαρτίου 2012 στις 19:30, σε συνεργασία με τις εκδόσεις 'Αγρα.
Η εκδήλωση πραγματοποιείται με αφορμή την έκδοση των τριών βιβλίων: Ανδρέας Εμπειρίκος «Ο Μέγας Ανατολικός - Ανθολόγιον», Νίκος Σιγάλας «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η ιστορία του ελληνικού υπερρεαλισμού» και Μιχάλης Χρυσανθόπουλος «Εκατό χρόνια πέρασαν και ένα καράβι. Ο ελληνικός υπερρεαλισμός και η κατασκευή της παράδοσης» που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις 'Αγρα. Θα μιλήσουν ο καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Γιώργης Γιατρομανωλάκης, ο ιστορικός και ερευνητής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών της Κωνσταντινούπολης Νίκος Σιγάλας, ο καθηγητής Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας του ΑΠΘ Μιχάλης Χρυσανθόπουλος και ο ιστορικός Λεωνίδας Εμπειρίκος.
ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ
ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
Ο ΜΕΓΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ
Ο ΜΕΓΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ του Ανδρέα Εμπειρίκου είναι το εκτενέστερο νεοελληνικό μυθιστόρημα (οκτώ τόμοι, 2.104 σελίδες), και χωρίς αμφιβολία συνιστά ένα από τα εντυπωσιακότερα και ταυτοχρόνως τολμηρότερα κείμενα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Αποτελεί το έργο ζωής του Εμπειρίκου, καθώς η συγγραφή του αρχίζει το 1945 και ολοκληρώνεται ύστερα από πολλές ενδιάμεσες φάσεις το 1970. Κυκλοφορεί για πρώτη φορά το 1990 —η έκδοσή του διαρκεί δύο χρόνια— και σήμερα επανεμφανίζεται με τη μορφή ενός Ανθολογίου, πού αποτελούσε πόθο του ίδιου του συγγραφέα.
Το θέμα του μυθιστορήματος είναι ο δεκαήμερος παρθενικός πλους του υπερωκεανίου «Μέγας Ανατολικός» από το Λίβερπουλ στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 1867. Επιβάτες κάθε τάξεως και επαγγέλματος, μαζί με το πλήρωμα, διαπλέουν τον Ατλαντικό με το γιγαντιαίο υπερωκεάνιο, μια πρωτόγνωρη ηδονική Κιβωτό, απολαμβάνοντας όλες τις μορφές του έρωτα, άνευ ορίων, άνευ όρων. Επηρεασμένοι από τον τιτάνιο και πρωτογενή ερωτισμό που εκλύει το ίδιο το πλοίο, ζουν την απόλυτη ελευθερία και ηδονή για να καταλήξουν, μέσα από την απόλυτη αθωότητα και ευτυχία, στον Νέο Κόσμο. Στην κιβωτό του Μεγάλου Ανατολικού βρίσκεται συγκεντρωμένη όλη η κοσμοθεωρία και η ουτοπία του ποιητή — η λογοτεχνική, η ψυχαναλυτική και η πολιτική.
Σύμφωνα με τον Ελύτη, η απώτερη αξία του έργου «δεν βρίσκεται σ’ αυτά [τα περιγραφόμενα]· βρίσκεται στην παναγαθοσύνη τού ποιητή, πού διαχέεται πάνω στους χαρακτήρες και στις πράξεις των πλέον διαφορετικών τύπων του έργου [...] και αναεκπέμπεται στον αναγνώστη σαν ένα είδος ευλογίας. [...] Η αγαθότητα τού Εμπειρίκου έρχεται από —και τραβάει για— πολύ μακριά. Δεν είναι η δεοντολογική των θρησκευομένων ή η βλακώδης των αδυνάτων. Υποδηλώνει μια πίστη: ότι τα υλικά και οι προϋποθέσεις για το καλό έχουν δοθεί στον άνθρωπο, πού αν δεν το εκμεταλλεύεται είναι από δικό του λάθος, από την ανικανότητά του να υπερνικήσει τις μακραίωνες προλήψεις και τα χωρίς λόγο κατατυραννισμένα στο σκότος της ψυχής του συμπλέγματα. Διόλου άσχετο λοιπόν ότι ο Μέγας Ανατολικός ναυπηγήθηκε με τα υλικά τού ψυχαναλυτή στις δεξαμενές ενός οραματιστή και προφήτη».
ΝΙΚΟΣ ΣΙΓΑΛΑΣ
Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΥ
Ή ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΙΛΙΚΤΗ
ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Υπήρξε άραγε μια προσπάθεια σύστασης υπερρεαλιστικής ομάδας στην Ελλάδα στο μεσοπόλεμο; Αν ναι, σε ποιά συμφραζόμενα; Γιατί η προσπάθεια αυτή δεν ευοδώθηκε; Προσπαθώντας να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά ο συγγραφέας εξετάζει κείμενα και ιστορικά τεκμήρια της εποχής, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων προέρχονται από τα κατάλοιπα του Ανδρέα Εμπειρίκου. Μεταξύ τους βρίσκονται διάφορες εκδοχές ενός χειρογράφου του τελευταίου, συνέχεια της Διάλεξης του ’35, στις οποίες ο υπερρεαλισμός θεωρείται το κατεξοχήν δυναμικό κάθε εξέγερσης και κάθε επανάστασης και εξετάζεται η σχέση του με την κομμουνιστική επανάσταση και την αναρχία. Επιχειρώντας ένα σχεδίασμα της ιστορίας του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, ο συγγραφέας επικεντρώνεται στην, απωθημένη, τόσο από τους ίδιους όσο και από την κριτική, σχέση του Εμπειρίκου με τον Κάλας.
Οι περισσότερες μελέτες τείνουν ν’ αποσυσχετίσουν τους δύο ποιητές. Αντίθετα, τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο βιβλίο αυτό δείχνουν πως υπήρξαν συνοδοιπόροι στην απόπειρα θεμελίωσης του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα και πως συνδέθηκαν με μια θερμή φιλία, η οποία διακόπηκε με μια ρήξη, με προσωπικές και θεωρητικές διαστάσεις. Στο περιεχόμενο της σχέσης αυτής και στα αίτια της ρήξης, ο συγγραφέας βρίσκει ένα ερμηνευτικό κλειδί της ιστορίας του ελληνικού υπερρεαλισμού. Το ζήτημα της αυθεντίας, ψυχολογικοί και ιδιοσυγκρασιακοί συσχετισμοί, πλέκονται πυκνά με τον τρόπο με τον οποίον καθένας από τούς δύο ποιητές αντιλαμβάνεται τον έρωτα, το σαδισμό, την επανάσταση και το φασισμό, τόσο σε σχέση με την ψυχανάλυση και τον υπερρεαλισμό, όσο και μέσα στον κυκλώνα των ιστορικών γεγονότων εκείνης της εποχής: τη μεταξική δικτατορία, τον ισπανικό εμφύλιο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ
«Εκατό χρόνια πέρασαν και ένα καράβι»
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
ΚΑΙ
Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νικόλας Κάλας και ο Νίκος Εγγονόπουλος, οι τρεις Έλληνες υπερρεαλιστές της περιόδου 1930-1945, σε διάλογο με το μαρξισμό και την ψυχανάλυση στοχάστηκαν για τα καίρια ζητήματα του καιρού τους: προσέγγισαν το γλωσσικό θετικισμό είτε αυτός προερχόταν από τους κόλπους της δημοτικής είτε από αυτούς της καθαρεύουσας. Συνέβαλαν στην αναδιάταξη των συστημάτων σκέψης της εποχής με την εισαγωγή της πρακτικής της αυτόματης γραφής, την αμφισβήτηση του διαχωρισμού της ζωής από τη λογοτεχνία και την ανάδειξη του ασυνείδητου ως συστήματος.
Υιοθετώντας ένα πνεύμα διεθνιστικό, συζήτησαν εκ νέου τη θέση της Ελλάδας εντός της Ευρώπης, παίρνοντας αποστάσεις από το σχήμα της εθνικής συνέχειας και αναδεικνύοντας τη σημασία της ευρωπαϊκής διαμεσολάβησης. Τέλος, διατύπωσαν ένα πρωτότυπο σχήμα για τη λογοτεχνική παράδοση και τη λογοτεχνική εξέλιξη που έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές θέσεις του Σεφέρη, του Τσάτσου, του Δημαρά και του Καραντώνη και πρότειναν ένα διαφορετικό μοντέλο για τη νεοελληνική λογοτεχνία και τέχνη από αυτό της «γενιάς του τριάντα».
H εκ του παραλλήλου μελέτη της συμβολής των τριών υπερρεαλιστών αναδεικνύει τη συμβολή τους, η οποία αποσιωπήθηκε από την κριτική σκέψη στις δεκαετίες του 1930 και 1940 και εξακολουθεί να προκαλεί αντιστάσεις ακόμη και σήμερα.