«Μέρος των πολέμων της Ελλάδος, σχεδιασθέντων κατά στοχασμόν, υπαγόρευσιν και δι' ιδίων εξόδων του Συνταγματάρχου Μακρυγιάννη πρός ευχαρίστησιν των Ελλήνων και ευεργετών μας Φιλελλήνων». Με αυτή τη στερεότυπη επιγραφή ο Μακρυγιάννης συνόδευσε τις εικόνες που ο νους του είχε συλλάβει για να ιστορήσει τον Αγώνα. Αγράμματος κι ο ίδιος, γνώριζε πως τα «Απομνημονεύματά» του δεν ήταν προσιτά σε όλους τους Έλληνες. Λαός και αγωνιστές, αναλφάβητοι οι περισσότεροι, θα διάβαζαν στις εικόνες την «αλήθεια» που ο Ρουμελιώτης στρατηγός φλεγόταν να τους μεταδώσει για να αποκαταστήσει την ιστορία, που την παραποιούσαν με «τις ψευτιές και τις χαμέρπειές τους» οι φατριασμένοι και μεροληπτικοί ιστορικοί, και να φρονηματίσει τις μελλούμενες γενιές.
Το σκοπό αυτόν υπηρέτησε με συνέπεια ο λαϊκός τεχνίτης και παλιός αγωνιστής Παναγιώτης Ζωγράφος από τη Βορδώνια της Λακωνίας, που μαζί με τα δυό παιδιά του ανέλαβε το έργο της εικονογραφίας και το ολοκλήρωσε τον Μάρτιο του 1839. Ήταν ο μόνος που διέθετε μια ζωγραφική γλώσσα λαϊκή και απροσποίητη, ανάλογη με τον λαγαρό αφηγηματικό λόγο του στρατηγού.
Η σειρά που δημοσιεύεται προέρχεται από τη Βιβλιοθήκη του πύργου του Ουίνδσορ και είναι ακριβώς οι είκοσι τέσσερις υδατογραφίες που ο Μακρυγιάννης είχε προσφέρει στον Άγγλο πρέσβη καί, μέσω του υπουργού Εξωτερικών, έφτασαν στη βασίλισσα Βικτωρία. Ο 25ος πίνακας, με την αλληγορική παράσταση του Άρμανσπεργκ να ξεριζώνει την καρδιά της Ελλάδας, καταστράφηκε από τον ζωγράφο και τους φίλους του Στρατηγού για λόγους ασφαλείας. Αυτός είναι ο λόγος που δεν βρέθηκε ούτε στο Ουίνδσορ ούτε στη Γεννάδειο, όπου υπάρχουν επίσης είκοσι τέσσερις πίνακες.
Βιβλιοκρισίες
Τα Νέα, 14-12-1996
Στον παλμό της ιστορίας